بحران آب از رگ گردن به ما نزدیک تر است/منابع آب ایران در محاق

«رسانه مسئولیت اجتماعی»- احسان انصاری:گزارش جدید گاردین حکایت از تازه‌ترین هشدار جهانی درباره کمبود آب  شیرین دارد.دانشمندان ناسا  با اتکا به داده‌های جدیدی که یافته‌اند، می‌گویند: منطقه بزرگی از دو نیم کره شمالی و جنوبی که بین  مناطق گرمسیری اطراف استوا و عرض جغرافیایی بالای ۶۰ درجه – نزدیک شمالگان و جنوبگان  قرار دارد، در معرض این بحران جدی است. ناسا ١٩ منطقه بحرانی را در گزارش خود معرفی کرده که با کاهش شدید آب شیرین در قرن ۲۱ روبه‌رو خواهند بود.

مناطق شمالی و شرقی هندوستان، ایران و دیگر کشورهای خاورمیانه، کالیفرنیا و استرالیا از مهمترین نقاط مندرج در این گزارش هستند که مصرف بیش از اندازه منابع آب به کاهش جدی دسترسی به آب شیرین منجر شده و مشکلاتی ایجاد کرده است.

دانشمندان ناسا هشدار می‌دهند که بدون عملکرد قوی از جانب دولت‌ها برای حفاظت از آب، شرایط در این مناطق احتمالا بدتر خواهند شد. نکته حایز اهمیت آنکه برخی از این مناطق بحرانی، پیشتر ثبت نشده‌اند یا مورد توجه قرار نگرفته بودند: مثل بخشی از شمال غرب چین، در استان ژینچیانگ جایی که میانگین ریزش‌های آسمانی آن تقریباً تغییری نکرده، اما به دلیل مصرف فراوان آب در بخش صنعت و کشاورزی، از کاهش شدید آب رنج می‌برند.

محدوده دریای کاسپین نیز یکی دیگر از این مناطق است که به دلایل مشابه کاهش شدیدی را در منابع آب شیرین خود نشان می‌دهد؛ رخدادی که به کوچک شدن نوار جنگلی ساحلی منجر شده است. پیشتر چنین تغییراتی را می‌شد به نوسانات طبیعی نسبت داد، اما گزارش جدید حاکی از آن است که بخش بزرگی از این تغییرات به دنبال منحرف کردن مسیر رودخانه‌ها و استخراج آب آنها برای کشاورزی و صنعت صورت گرفته‌است.

عقوبت‌های این شیوه بی‌رویه مصرف را پیشتر در فاجعه دریاچه آرال شاهد بوده‌ایم؛ دریاچه‌ای که اینک مفقود شده است. البته دریای کاسپین به دلیل وسعت زیادش به نسبت آرال، نیاز به هزاران سال زمان برای ناپدید شدن کامل دارد، اما کوچکتر شدن نوار ساحلی و آلودگی باعث به‌وجود آمدن مشکلاتی اساسی در طول مسیر ساحلی که بیشترین تراکم انسانی را دارد، خواهد شد.

کهرم: تزار آب زیرزمینی ما منفی است

اسماعیل کهرم در این زمینه به« رسانه مسئولیت اجتماعی» گفت:آن‌گونه که آمار نشان می‌دهد ۹۰ تا ۹۲ درصد آب مصرفی در ایران صرف کشاورزی می‌شود، ۵ درصد در صنعت و ۲ تا ۳ درصد هم به‌عنوان آب آشامیدنی در اختیار شهروندان قرار می‌گیرد.با توجه به این تقسیم‌بندی کاملا مشخص است که بیشترین مصرف در چه بخش‌هایی اتفاق می‌افتد و بالطبع در همان بخش‌ها نیز باید به فکر صرفه‌جویی بود.

وی ادامه داد: باید توجه کرد حتی اگر شهروندان هیچ آبی مصرف نکنند، ۳ درصد از مصرف آب کل کشور کاسته می‌شود، این مقدار نمی‌تواند مشکلات و تنش‌های آبی در کشور ما را حل کند. البته باید دانست که غالب اتلاف ذخایر آب در صنعت اتفاق نمی‌افتد بلکه آلوده شدن آب در صنعت رخ می‌دهد که جای نگرانی ما است.

بیشترین اتلاف آب در بخش کشاورزی است، دلیلش هم این است که ما همان سیستم مصرف آبی را داریم که کوروش کبیر داشت؛ یعنی آب را در شهر رها می‌کنیم.

مقدار زیادی از آن تبخیر می‌شود و مقداری هم از دسترس خارج شده و به اعماق زمین می‌رود‌ در‌حالی‌که جهان به طرف آبیاری‌های بارانی، قطره‌ای و مه‌پاش رفته اما ما هنوز هم سیستم سنتی کشاورزی و آبیاری را اجرا می‌کنیم.

کهرم تصریح کرد:تراز آب زیرزمینی ما منفی است. یعنی بیشتر از آبی که داشته‌ایم مصرف کرده‌ایم. از طرفی طی این سال‌ها آنقدر پوشش گیاهی را از بین برده‌ایم که اگر سیلی مانند سیل آق قلا هم اتفاق بیفتد آب باران ذخیره نمی‌شود و حتی با نبودن پوشش گیاهی، فرسایش خاک هم اتفاق می‌افتد.

پوشش گیاهی موجب می‌شد تا درخت‌ها و بوته‌ها آب را آهسته آهسته به سفره آب زیرزمینی هدایت کنند اما اکنون این اتفاق نمی‌افتد و همین مقدار آب باران هم هدر می‌رود. مدیریت صحیح، حفاظت از پوشش گیاهی و تصفیه فاضلاب برای آبیاری باغ‌ها و مزارع و… از راه‌هایی است که می‌توان گفت تا حدودی برای مقابله با بحران کم‌آبی مؤثر است. اما اکنون و در چنین شرایطی که با کم‌آبی مواجه شده‌ایم چه راهی باقی می‌ماند جز اینکه از افراط و تفریط در مصرف آب، جلوگیری و آب را صحیح مصرف کنیم.

این بوم شناس خاطرنشان کرد: تنها چاره‌ای که داریم این است که سیستم‌های آبیاری را ارتقا دهیم و اجازه ندهیم آبیاری شبیه زمان کوروش کبیر انجام شود و آب در کرت‌ها هدر برود و تبخیر شود. قرار بود به جای اینکه مدام از منابع آب زیرزمینی استفاده شود، آبیاری قطره‌ای و مه‌پاش مد نظر قرار بگیرد اما این کار را نکردند.

در کشاورزی هنوز از سیستم‌های قدیمی استفاده می‌کنیم در نتیجه ۹۰ درصد آب مصرفی در کشاورزی از بین می‌رود و نتیجه همین وضع امروز می‌شود. باید بتوانیم از روش‌های مدرن استفاده کنیم که ممکن است هزینه داشته باشد اما تمام دنیا به سمت استفاده از این روش‌ها رفته است و ما هم چاره‌ای جز این کار نداریم.

آخانی:منابع آب کشور به خوبی مدیریت نمی شود

همچنین دکتر حسین آخانی فعال محیطزیست در گفت وگو با«رسانه مسئولیت اجتماعی» گفت:ایجاد شرایط بحرانی آب در ایران چند دلیل عمده دارد. مدیریت ناصحیح منابع آب در ایران یکی از عوامل عمده بی آبی است.

یکی دیگر از عوامل پیدایش بحران آب در ایران تغییرات ساختار اجتماعی– اقتصادی کشور طی چند دهه اخیر بوده است که باعث افزایش مصرف آب در کشور شده است.

همچنین این تفکر که ایران باید در تولید محصولات کشاورزی خودکفا شود، از جمله عوامل مصرف زیاد آب و ایجاد شرایط بحرانی آب در کشور بوده است.

افزایش جمعیت در ایران البته به بحران آب در کشور دامن زده است چراکه بر نیاز کشور به آب افزوده است.

علاوه بر این، وقوع خشکسالی های نسبتاً طولانی مدت در کشور و همچنین افزایش گرمای کره زمین که نه تنها ایران بلکه بسیاری از کشورهای جهان را تحت تأثیر خود قرار داده است. ایران کشوری است که بخش قابل توجهی از مناطق آن قبلاً در تنش آبی قرار داشت و امروز طبیعی است که در شرایط فعلی دامنه این تنش گسترش پیدا کند.

اکنون بسیاری از مطالعات مستقل نشان داده است که خشکسالی نمی توانسته است تا این اندازه برای ایران مشکل ایجاد کند. قطعاً درصدی از این خشکسالی به تغییر اقلیم مربوط است، اما بخش عمده مشکل یعنی عامل بیش از ۸۰-۷۰ درصد بحران آب امروز ایران مربوط به نحوه بهره برداری از منابع آبی و به ویژه دخالت در روند طبیعی هیدرولوژیکی کشور بوده است. سدسازی های بی رویه و همچنین پروژه های انتقال آب باعث تغییر روند طبیعی هیدرولوژیکی کشور شده است.

نظری:نزولات جوی نمی تواند بحران آب را حل کند

به گزارش«رسانه مسئولیت اجتماعی»علیرضا نظری نماینده مردم خمین در مجلس یازدهم در این زمینه  گفت: کاهش منابع آبی در ۳۰ سال گذشته به قدری بحرانی بوده است که در بارندگی و نزولات آسمانی نمی‌تواند جبرانی برای کم آبی داشته باشد.در دهه اخیر با کاهش نزولات آسمانی مواجه بوده‌ایم. چه در پاییز و چه در فصل زمستان و بهار افزایش دما را تجربه کردیم که نقش مهمی در تبخیر آب‌های سطحی داشته است. مجموعه این دو عامل نیاز به منابع آبی را تشدید کرده است.وی ادامه داد: دستگاه‌های مسئول باید تا زمان رقم خوردن تغییرات اقلیمی در جهان، اقدامات مناسب در راستای مصرف بهینه آب و استفاده از حداکثر ابزارها برای صرفه جویی را انجام بدهند.

از یک طرف، اعتبارات کافی نیست. یکی از دلایل عدم استفاده از امکانات به روز آبیاری، سند دار نبودن اراضی کشاورزی است. بنابراین پیش از اینکه به فکر افزایش منابع اعتبای آبیاری نوین باشیم، باید به فکر تعیین تکلیف سندهای زمین‌های خرد شده‌ای باشیم که در حال نابودی است.

 زنگ خطر بحران آب در ایران به صدا در آمده است

ایران در حال تجربه مشکلات جدی آب است. خشکسالی‌های مکرر همراه با برداشت بیش از حد آب‌های سطحی و زیرزمینی از طریق شبکه بزرگی از زیرساخت‌های هیدرولیک و چاه‌های عمیق، وضعیت آب کشور را به سطح بحرانی رسانده‌است. از نشانه‌های این وضعیت خشک شدن دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و تالاب‌ها، کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، فرونشست زمین، تخریب کیفیت آب، فرسایش خاک، بیابان‌زایی و طوفان گرد و غبار بیشتر است. تهران، پایتخت و بزرگترین شهر، به زودی می تواند مرکز این بحران باشد.

با توجه به میزان منابع آب و سرانهٔ مصرف، ایران از جمله کشورهایی است که در گروه کشورهای مواجه با کمبود فیزیکی آب قرار دارد. این گروه شامل کشورهایست که در سال ۲۰۲۵ با کمبود فیزیکی آب مواجه هستند. این بدان معناست که حتی با بالاترین راندمان و بهره‌وری ممکن در مصرف آب، برای تأمین نیازهایشان آب کافی در اختیار نخواهند داشت. حدود ۲۵ درصد مردم جهان از جمله ایران مشمول این گروه می‌باشند.

براساس شاخص فالکن مارک، کشور ایران در آستانه قرار گرفتن در بحران آبی است. با توجه به اینکه در دهه‌های ۱۳۸۰ و ۱۳۹۰ خورشیدی حدود ۶۹ درصد از کل آب تجدیدپذیر سالیانه مورد استفاده قرار می‌گیرد، براساس شاخص سازمان ملل، ایران نیز اکنون در وضعیت بحران شدید آبی قرار دارد. بر اساس شاخص مؤسسه بین‌المللی مدیریت آب نیز، ایران در وضعیت بحران شدید آبی قرار دارد.

با نرخ بهره‌برداری کنونی، ۱۲ استان از ۳۱ استان ایران طی ۵۰ سال آینده سفره‌های زیرزمینی خود را به طور کامل خالی خواهند کرد.بنا بر شاخص‌های ذکر شده، کشور ایران برای حفظ وضع موجود خود تا سال ۲۰۲۵ باید بتواند ۱۱۲ درصد به منابع آب قابل استحصال خود بیفزاید که این مقدار با توجه به امکانات و منابع آب موجود غیرممکن به نظر می‌رسد.

کاهش منابع آب زیرزمینی نشانه آشکاری از مدیریت ناپایدار و «ورشکستگی آب» ملی است که به موجب آن برداشت‌ها از تغذیه طبیعی سفره‌های زیرزمینی بیشتر است.