بافت تاریخی شیراز در معرض تهدید/فقدان مشهود تخصص در تصمیم گیری ها
«رسانه مسئولیت اجتماعی»- مریم شقاقی: موضوع بافت تاریخی شیراز سالهاست که در کانون توجهها قرار دارد؛ در روزهای اخیر نیز انتشار گسترده تصاویر و مطالبی با ادعای آغاز عملیات تخریب خانههای تاریخی، شبهاتی را در اذهان ایجاد کرده و پاسخ مسئولان را در پی داشته است.
گزارشهای مردمی حاکی از آن اســت که تخریبها در محدوده شاهچراغ و امامزاده ابراهیم آغاز شده است. طرحی که در دستور کار هیات امنای این دو بقعه است از دهه ۶۰ و به بهانه ایجاد بینالحرمین میان این آرامگاه شاهچراغ و سیدعلأالدین حسین آغاز شد.
در دهه ۷۰ بخش وسیعی از بافت باارزش میان این دو مجموعه تخریب شد و در سال ۹۳ حجمی وسیعتری از این بافت که در آن میان چند بنای شاخص قاجاری و زندیه نیز دیده میشد به کام لودرها فرو رفت.
پس از آنکه با تخریبهای گسترده بهقصد ایجاد بینالحرمین روند تخریبها متوقف نشد، معلوم شد که دامنه طرح وسیعتر است و قرار است در گام دوم ۵۷ هکتار از بافت تاریخی شهر شیراز را در بر بگیرد و با همین آهنگ، تخریب این بافت باارزش شهری به بهانه بافت فرسوده تا لبههای خارجی آن گسترده شود و همه ۳۶۰ هکتار بافت باارزش شیراز تاریخی را دربر بگیرد تا شیراز بهعنوان بزرگترین شهر زیارتی خاورمیانه شهرت بیابد و از این رهگذر میزبان زائرین علاقهمند از داخل و خارج کشور شود.
ماجرا از کجا آغاز شد؟
در دولت آقای احمدینژاد در سال ۱۳۸۹ طرحی به نام «طرح ۵۷هکتاری» مطرح میشود. در این طرح ۵۷هکتار از بافت تاریخی شیراز که محدوده اتصال دو حرم است هدف قرار میگیرد. خود بافت تاریخی شیراز ۳۶۰هکتار است که ۲هزار بنای ارزشمند ثبت نشده و ۴۱۰ بنای ارزشمند ثبت ملی شده در دل خود دارد. محدوده ۵۷هکتاری در وسط این ۳۶۰هکتار که قدیمیترین قسمت بافت تاریخی است قرار دارد. یعنی دقیقا جایی که مسجد جامع عتیق، حرم امامزادگان مطهر و… در آن جای دارد.
عکس هوایی سال ۱۳۳۵ انسجام بافت تاریخی شیراز را نشان میدهد. یعنی اصل تخریب بافت تاریخی شیراز مربوط به بعد از انقلاب است. در این طرح مصوب شده حجم تخریبها به شدت بالاست.
اما نکته جالبتر این است که گردانندگان طرح به آنچه بر روی کاغذ هم تصویب کردهاند وفادار نیستند و در عمل میبینیم که بناهای بالای خط طرح تخریب هم تخریب میشود. مثلا شرق حرم شاهچراغ به صورت کفتراش تخریب و قسمتهایی که در طرح، مسکونی دیده شده، در عمل تخریب میشود.
تا سال ۱۳۹۴ سه و نیم هکتار خارج از طرح مصوب تخریب میشود. همچنین سهونیم هکتار بافت تاریخی دور «مدرسه خان» به مجتمع تجاری تبدیل میشود و خیابانی به نام ۹دی هم کشیده میشود. برای ساخت خیابان ۹دی میدان احمدی را مسدود و تبدیل به صحن و شبستان کردند. بعد هم گفته شد که، چون مسیر خیابان احمدی بسته شده نیاز به مسیری جایگزین داریم. این مسیر جایگزین به نام خیابان ۹دی در مسیر ساخت خود ۱۲۰پلاک تاریخی را تخریب کرد.
در سال ۱۳۹۲ با روی کار آمدن دولت آقای روحانی، معاون وزیر راه و شهرسازی آقای حناچی انتخاب میشود. آقای حناچی مرمتخوانده و متخصص بناهای تاریخی هستند. ایشان در سال ۱۳۹۴ طرح ۵۷هکتاری را در شورای عالی استان لغو میکند. علت لغو هم اینطور بیان شد که بانیان طرح به آنچه روی کاغذ مصوب شده بود وفادار نماندند، ۱۰بنای ثبت ملی را در جریان کار خود تخریب کردند و حجم تخریب هم بسیار بالا بوده است.
در آخرین اقدام با همکاری حرم شاهچراغ، شهرداری و اداره راه و شهرسازی، بناهای سلیمیو منتصری در اواخر سال ۱۳۹۶ تخریب شد. وقتی لغو اجرای طرح ۵۷هکتاری منتشر شد هیچکدام از این ارگانها تخریبهای انجام شده را گردن نگرفتند، درحالی که برای تخریبهای بیشتری با هم مشارکت جمعی داشتند.
آقای مونسان وزیر وقت میراث فرهنگی برای تخریب بناهای سلیمیو منتصری به شورای عالی امنیت ملی شکایت کرد و شورا مقرر کرد که تخریبها متوقف بشود و مسببین تخریب دوبنای ارزشمند مذکور موظف به بازسازی عین به عین شدند.
مصوبه دولت رئیسی درباره بافت تاریخی شیراز
از سال ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۰ این طرح مسکوت باقی ماند .. در سال ۱۴۰۰ سفر استانی آقای رئیسی اتفاق افتاد که مصوبهای با دو بخش درباره بافت تاریخی شاهچراغ گذاشته شد.
در بخش اول گفته میشود وزارت کشور ۱۰۰میلیاردتومان پرداخت میکند تا در بازآفرینی اطراف حرم شاهچراغ مشارکت کند. مصوبه دوم هم میگوید تهیه و تصویب طرح تفصیلی مجموعه ۵۷هکتاری شاهچراغ از طرف شورای عالی شهرسازی و معماری به شورای برنامهریزی و توسعه استان تفویض گردد. یعنی کل تهیه و تصویب طرح تفویض اختیار به استان و از اختیار شورای عالی خارج میشود. درحالی که طرحهای بزرگ مقیاس به صورت استانی تصویب نمیشوند و شورای عالی درباره آنها تصمیم میگیرد. در استان هم که همه ارکان از تخریب بناهای تاریخی حمایت میکردند.
در آن زمان مرحوم رستم قاسمیبه عنوان وزیر راه، نامهای به معاون اول، آقای مخبر از امضاکنندگان نامه تفویض اختیار به تهیه و تصویب طرح به استان فارس، میزنند و عنوان میکنند این کار اعتراضات شدیدی به دنبال داشته و نباید از طریق تفویض اختیار پیگیری بشود. اما متاسفانه استان تا همین الان که من در خدمت شما هستم این موضوع را از طریق تفویض اختیاری که شده پیش میبرد.
در زمان شروع مخالفتها و نامههای اساتید، آقای ضرغامی مصاحبه کردند و گفتند که پژوهشگاه میراث فرهنگی را متولی نظارت بر طرح توسعه حرمین کردهایم. همان موقع بنده هم مصاحبه کردم و گفتم آقای ضرغامیگوشت را دست گربه داد! چرا؟ چون خود اعضای پژوهشگاه از مدیران استانی میراث فرهنگی بودهاند. یعنی در ۸سالی که تخریبهای گسترده انجام میشد و میراث فرهنگی سکوت کرده بود همین دوستان مسئول بودند و حتی جلوی ثبت بناهای ارزشمند جدید را میگرفتند.
نقش همسر یکی از اعضای دولت رئیسی در ماجرا
در میان اخباری که از روند تخریب بافت تاریخی شیراز در رسانهها دستبهدست میشود، نامهایی که در تحقق این اقــدام نقش داشتهاند دیده میشود؛ نخستین نام محمدرضا رضازاده است که در گذشته استاندار فارس و اکنون عضو هیات امنا و معاون اجرایی بقعه شاهچراغ است.
او همسر انسیه خزعلی، معاون امور زنان و خانواده رئیسجمهور و پدر حمید رضازاده که پیش از این نامش به علت حضور در کانادا و یک شرکت فیلترشکن و… مطرح شده بود.
رضازاده که از زمان استانداری فارس همکاری خود را با تولیت آستان احمدابن موسی و سیدعلأالدین حسین آغاز کرده است بهعنوان عضو هیات امنای این دو حرم در تاریخ ۴/۱۰/۱۴۰۰ به خبرنگار فارس چنین گفته: در سفر ریاستجمهوری و هیات دولت به استان فارس فرصتی فراهم شد؛ ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی و گردشگری در حرم حضرت احمدابن موسی حضور پیدا کرد و آنجا مطالبی که پیرامون طرح اطراف حرم مطرح بود را خدمـت وی توضیح دادیم.
وزیر هم وقت گذاشت و از منطقه بین دو حرم بازدید کرد و مشکلات مردم و بلاتکلیفی که چندین سال است آنجا مســتمراً ادامه دارد را از نزدیک مشاهده کرد.
رضازاده افزوده: همچنین جلســهای با حضور قاســمی، وزیر راهوشهرسازی در حرم حضرت احمدابن موسی داشتیم که مسائل و مشکلات مطرح شد و حاصل این جلسات هم بهطور خلاصه در فرصت زیارت رئیسجمهور به وی منتقل شد؛ عدهای با تنظیم نامــهای ادعای تخریب میراث فرهنگی این منطقه را داشــتهاند و در آن نامه ذکر کردهاند که این جریان (۵۷ هکتاری) سوداگری و تراکمفروشی را دنبال خواهد کرد.
در مصاحبه که از محمدرضا رضازاده، خبرگزاری فارس منتشر کرده، به دو چهره دیگر هم پرداخته شده عزتا… ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی و مرحوم رستم قاسمی، وزیر سابق راهوشهرسازی. واگذاری محوطه و بنای باغ عفیفآباد شــیراز به محمدحســین قاسمی و همســرش نرگس آبیار برای ساخت سریال سووشون حواشــی بســیاری بهوجود آورد.
وزیر میراث که با نقد متخصصین و اهالی فرهنگ روبهرو بود تصمیمگیری در این زمینه را به پژوهشگاه میراث فرهنگی سپرد که بهتازگی دکتر مصیب امیری، باستانشــناس و مدیرکل پیشین میراث فرهنگی استان فارس به ریاست آن انتخاب شده بود.
در این متن آمده «ضرغامی در دفاع از تخریبها و تملکهای صورت گرفته در این بافت همواره به تایید طرح تخریب ۵۷ هکتاری توسط پژوهشگاه میراث فرهنگی اشــاره میکند. طرحی که توسط همه کارشناسان مستقل میراث فرهنگی، استادان دانشگاه و متخصصینی که کارمند وزارتخانه میراث فرهنگی نیستند مورد نقد جدی است و همگان بر خسارتبار بودن این مجموعه اقدامات بر سوابق تاریخی و فرهنگی شهر شیراز تاکید دارند».