نابودی ۴۰۰۰ هکتار جنگل و درختچه‌زار با ساخت سد چم شیر/نامه جمعی از اساتید دانشگاه به رئیس جمهور

«رسانه مسئولیت اجتماعی»:کارشناسان نسبت به شوری فاجعه‌بار آب رودخانه زهره با ساخت “سد چم‌شیر” هشدار داده‌اند و حالا سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرده: هرگونه انحراف از رهاسازی حداقل حق‌آبه محیط زیستی پایاب “سد چم‌شیر” می‌تواند کیفیت رودخانه را با مشکل مواجه کند.

برنامه‌ریزی برای ساخت “سد چم‌شیر” در سال ۱۳۸۷ آغاز و ساخت آن توسط دولت قبل در دهه‌ ۹۰ شروع و تا به حال حدود ۸۵ درصد آن تکمیل شده است.

سد چم‌شیر در ۲۵ کیلومتری جنوب شرقی گچساران واقع در استان کهگیلویه و بویراحمد روی رودخانه “زهره” در حال احداث است که بر اساس تحقیقات انجام شده در صورت آبگیری باعث افزایش شوری آب خواهد شد که این افزایش شوری آب منجر به نابودی تنوع زیستی رودخانه زهره خواهد شد.

برخی کارشناسان معتقدند احداث سد چم‌شیر با توجه به میزان شوری آب رودخانه زهره، فاجعه‌بار خواهد بود و همین حالا هم برای کشاورزی مفید نیست و باعث شوری اراضی می‌شود؛ پس از آبگیری سد چم‌شیر، شوری آب رودخانه به دلیل حل شدن نمکِ سازندهایی که مخزن سد در آن‌ها قرار گرفته است، بیشتر نیز می‌شود.

نمک حل شده در آب رودخانه زمانی که در زمین‌های پایین دست رودخانه, مورد استفاده کشاورزی قرار گیرد باعث افزایش شوری خاک و نابودی محصولات کشاورزی خواهد شد و در نتیجه با احداث این سد تنوع زیستی, آب و خاک در محدوده رودخانه زهره نابود خواهد شد.

ساخت سد چم‌شیر با بودجه ۲۳۰ میلیون یورویی یعنی نزدیک ۷ هزار میلیارد تومان در حال نهایی شدن است و هدف از ساخت این سد با ۲.۳ میلیارد مترمکعب حجم مخزن، توسعه کشاورزی، کنترل سیلاب و بهبود کیفیت آب اعلام شده، اهدافی که با شور شدن آب مخزن در حد شعار باقی می‌ماند.

با وجود اینکه گزارش‌ها مبنی بر اجتناب‌ناپذیر بودن شور شدن مخازن آب سد چم‌شیر و حل شدن این حجم نمک در خاک و شور شدن خاک و آب‌های زیرزمینی در مناطق اطراف سد در دانشگاه تهران و دانشگاه بهشتی و سایر دانشگاه‌هایی که تحقیقات میدانی را روی پروژه سد چم‌شیر انجام داده‌اند، موجود است, تکمیل این سازه در دستور کار دولت‌های قبلی قرار گرفته بود و بر اساس اظهارات استاندار کهگیلویه و بویراحمد مبنی بر بهره‌برداری و آبگیری سد چم‌شیر به منظور توسعه کشاورزی در استان‌های بوشهر و کهگیلویه و بویراحمد به نظر می‌رسد که دولت سیزدهم نیز قصد دارد با انجام آبگیری این سد, پروسه ساخت و تکمیل آن را نهایی کند.

بر پایه گزارش شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران که توسط پژوهشگران دانشگاه تهران تهیه شده است (منتظری و بهلولی، ۱۳۹۸ ) سالانه حدود ۵۰۰ هزار تن نمک فقط از مسیر فعلی رودخانه وارد مخزن خواهد شد. قابلیت انحلال بستر مخزن بسیار بالا است و به دلیل وجود فروچاله‌های متعدد و همچنین جاری بودن چشمه‌های شور در داخل و پشت سد و به دلیل افزایش سطح تماس آب با سایر بخش‌های سازند، خطر انحلال نمک حتی به میزانی بیش از مقدار محاسبه شده در گزارش دانشگاه تهران “قطعی” است.

نابودی ۵۰۰ هکتار جنگل‌های انبوه رودخانه‌ای و ۴ هزار هکتار جنگل و درختچه‌زار

خطر بزرگ دیگر احداث این سد، نابودی حدود ۵۰۰ هکتار جنگل‌های انبوه رودخانه‌ای و حدود ۴ هزار هکتار جنگل و درختچه‌زار، کنار و دیگر گیاهان گچ‌دوست در داخل مخزن است؛ میلیون‌ها درخت گز، پده و کنار در مخزن با آبگیری نابود خواهد شد که نه تنها جذب هزاران تن دی اکسید کربن را مختل می‌کند بلکه با تولید گاز گلخانه‌ایِ متان، ناشی از زیر آب رفتن گیاهان و پوسیدگی مواد آلی، تأثیرات سنگینی بر گرمایش کره زمین خواهد داشت. تأثیر گاز متان بر افزایش دمای زمین تا بیش از هشتاد برابر دی اکسید‌کربن است.

قطع جریان سیلاب‌های رودخانه زهره که باعث زهکشی طبیعی می‌شود، افزایش شوری زمین‌های کشاورزی را در پی خواهد داشت و سبب گسترده‌تر شدن کانون ریزگردِ بین ماهشهر و هندیجان خواهد شد؛ چنین اتفاقی قبلاً با ساخت سد مارون هم رخ داده که باعث کم آب شدن و حتی خشکیدگی بخش‌هایی از تالاب شادگان، تولید ریزگرد و نفوذ آب شور به نخلستان‌های منطقه شد.

در پی بروز برخی ابهامات در خصوص تبعات زیست محیطی آبگیری سد “چم‌شیر” در استان کهگیلویه و بویراحمد، معاونت محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست به منظور تنویر افکار عمومی، توضیحاتی به شرح ذیل ارایه کرد:

رودخانه زهره از رودخانه‌های مهم جنوب کشور است که سرچشمه آن در غرب استان فارس و شرق استان کهگیلویه بویراحمد واقع شده است. این رودخانه در طی مسیر ۵۲۰ کیلومتری خود به خلیج فارس می‌ریزد و حوضه آبریز آن، محدوده‌ای از استان‌های فارس، بوشهر، کهگلویه و بویراحمد و خوزستان را شامل می‌شود؛ سد مخزنی چم‌شیر در محل تنگ چم‌شیر بر رودخانه زهره در دست احداث است.

ماهیت کیفیت رودخانه زهره نوسانی بوده، به‌طوری‌که در ماه‌های تر، دارای کیفیت مناسب و حتی قابل شرب است، منتهی در سایر ماه‌های سال به دلیل کاهش آبدهی رودخانه، غلظت املاح  به حدی افزایش می‌یابد که برای کشاورزی زراعی نیز مناسب نخواهد بود.

نقش اصلی سد چم‌شیر، ایجاد تعادل کیفی در رودخانه پایین‌دست و کاهش نوسانات کیفیت جریان نسبت به شرایط طبیعی است لذا باید تضمین تأمین حداقل حقابه محیط زیستی برای تعدیل کیفی رودخانه پایین دست انجام گیرد. هرگونه انحراف از رهاسازی حداقل حق‌آبه محیط زیستی پایاب سد چم‌شیر، با توجه به وجود زون‌های شور موجود می‌تواند کیفیت رودخانه را با مشکل مواجه کند.

در همین راستا گزارش ارزیابی اثرات محیط زیستی سد چم‌شیر در سال ۱۳۸۸ مورد بررسی قرار گرفت و با توجه به زمان‌بر بودن ساخت سد، ملاحظات محیط زیستی به‌صورت شروط ۱۲ گانه از جمله اجرای کامل شیوه‌های پیشگیری، کاهش و کنترل آثار منفی زیست محیطی مرتبط با پروژه و برنامه مدیریت و کاهش زیست محیطی و ارزیابی ریسک، کسب مجوز از اداره کل حفاظت محیط زیست در اجرای هرگونه ساخت و ساز و یا فعالیت جدید و…، در آن مطرح شد.

از این رو با عنایت به اهمیت موضوع و ورود مبادی نظارتی و دغدغه‌های مردمی، بررسی دقیق پروژه از دیدگاه محیط زیستی با همکاری دستگاه‌های مسئول و دستگاه‌های نظارتی و همچنین با لحاظ کردن گزارش تدوین شده توسط مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در حال انجام است که اطلاعات تکمیلی آن متعاقباً اعلام خواهد شد.

درخواست ۱۰ استاد دانشگاه برای جلوگیری از احداث سد چم شیر

جمعی از اساتید دانشگاه در حوزه محیط زیست، با ارسال نامه‌ای خطاب به رئیس‌جمهور درباره عواقب زیست محیطی احداث سد چمشیر هشدار دادند.

این اساتید دانشگاه از سید ابراهیم رئیسی درخواست کردند با تشکیل یک تیم متخصص بی‌طرف برای ارزیابی قصور در انجام مطالعات این سد و نادیده گرفتن نتایج مطالعات قبلی همچنین تجدید ارزیابی زیست‌محیطی پروژه، از وقوع یک فاجعه محیط زیستی در حوضه آبریز رودخانه زهره جلوگیری کند.

در بخشی از این نامه آمده است: بر پایه گزارش شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران که توسط پژوهشگران دانشگاه تهران تهیه شده است (منتظری و بهلولی، ۱۳۹۸ ) سالانه حدود پانصد هزار تن نمک فقط از مسیر فعلی رودخانه وارد مخزن خواهد شد. قابلیت انحلال بسترمخزن بسیار بالا است و به دلیل وجود فروچاله‌های متعدد و همچنین جاری بودن چشمه‌های شور در داخل و پشت سد، و به دلیل افزایش سطح تماس آب با سایر بخش‌های سازند، خطر انحلال نمک حتی به میزانی بیش از مقدار محاسبه شده در گزارش دانشگاه تهران قطعی است.

همچنین در ادامه این نامه آمده است: خطر بزرگ دیگر احداث این سد، نابودی حدود پانصد هکتار جنگل‌های انبوه رودخانه‌ای و حدود چهار هزار هکتار جنگل و درختچه زار، کنار و دیگر گیاهان گچ‌دوست در داخل مخزن است. میلیون ها درخت گز، پده و کنار در مخزن با آبگیری نابود خواهد شد که نه تنها جذب هزاران تن دی اکسید کربن را مختل می‌کند، بلکه با تولید گاز گلخانه‌ایِ متان، ناشی از زیر آب رفتن گیاهان و پوسیدگی مواد آلی، تأثیرات سنگینی بر گرمایش کره زمین خواهد داشت.

تأثیر گاز متان بر افزایش دمای زمین تا بیش از هشتاد برابر دی اکسید کربن است. قطع جریان سیلاب‌های رودخانه زهره که باعث زهکشی طبیعی می‌شود، افزایش شوری زمین‌های کشاورزی را در پی خواهد داشت و سبب گسترده‌تر شدن کانون ریزگردِ بین ماهشهر و هندیجان خواهد شد؛ چنین اتفاقی قبلا با ساخت سد مارون هم رخ داده که باعث کم آب شدن و حتی خشکیدگی بخش هایی از تاالب شادگان، تولید ریزگرد و نفوذ آب شور به نخلستان‌های منطقه شد.