مسئولیت اجتماعی و غفلت از حاشیه نشینی

«رسانه مسئولیت اجتماعی»- احسان انصاری:مسئولیت اجتماعی از نظر جامعه شناختی با حاشیه نشینی ارتباط مستقیم دارد و می تواند یکی از گروه های هدف مسئولیت اجتماعی شرکت ها و بنگاه های اقتصادی در ایران باشد.

این در حالی است که حاشیه نشینی به صورت جدی مورد توجه مسئولیت اجتماعی شرکت ها و بنگاه های اقتصادی قرار نگرفته و در اولویت های نخست نیست.

در سال ۱۳۹۹ وزارت راه و شهرسازی تعداد حاشیه‌نشینان در ایران را ۲۶ میلیون نفر اعلام کرد. یعنی از هر چهار نفر ایرانی یک نفر در سکونت‌گاه غیررسمی سکونت دارد و حاشیه‌نشین است.شهرک‌های حاشیه‌نشینان در اصل «روستای شهر» یا «شهرک‌های روستاگونهٔ درون شهر» هستند.

حاشیه نشینی پیامدهای منفی زیادی برای جامعه ایران داشته است.

اکثر افرادی که روی به ساخت بنا در مناطق حاشیه نشین می‌کنند در مناطق کشاورزی و باغ‌ها به علت غیر مسکونی بودن زمین‌ها و به طبع آن ارزانی زمین به این اقدام روی می‌آورند که این باعث تغییر کاربری اراضی زراعی در این مناطق شده است.

با عنایت به اینکه افراد حاشیه نشین تمایلی به پرداخت عوارض برای اخذ مجوز شهرداری ندارند، معمولا ساختمان‌ها در این مناطق به صورت غیرقانونی ساخته و تصرف شده است، که همین ساخت و سازهای غیرقانونی و بی اصول بر مشکلات زیست محیطی، بهداشتی و …. دامن زده است.

بیشترین مورد سرقت در محله‌های حاشیه نشین دیده شده است، عواملی چون نیاز مالی، فقر، انتقام جویی، کینه و حسادت چون در بین اهالی حاشیه نشین بیشتر است، از عوامل سرقت است. همچنین سرقت از انشعابات شهری نظیر برق دزدی، لوله کشی به منظور سرقت آب و گاز و …. معمولا در این مناطق دیده شده است.

بررسی‌ها نشان داده که بیشتر نزاعات منجر به قتل در مناطق حاشیه‌ای رخ داده است. همچنین بیشتر نزاع‌های دست جمعی در این مناطق رخ داده، چون اهالی این مناطق معمولا از ایل‌های روستایی هستند.

به علت ضعف در زیرساخت این مناطق، فاضلاب‌های خانگی محلات معمولا در جوی‌ها و خیابان‌ها راه می‌افتد همچنین سیستم دفع زباله مناسب در این مکان‌ها وجود ندارد. این عوامل از عوامل مهم ضعف بهداشتی این مناطق هستند.

ساکنین این مناطق اغلب به علت فقر و مشکلات اجتماعی بیشتر به اعتیاد روی می‌آورند، همین باعث شده آمار اعتیاد و خرید و فروش مواد مخدر در این مناطق بیشتر باشد‌. بیکاری در بین جوانان نیز باعث شده است که بعضی از جوانان و حتی نوجوانان در این مناطق به خرید و فروش مواد مخدر روی بیاورند.

براساس تحقیقات صورت گرفته، حاشیه‌نشینی از جمله عوامل تهدید کننده زیست شهروندان، کاهش کیفیت زندگی در مناطق، حس ناامنی و کاهش ناامیدی از وضعیت روزمره است. به عبارتی، حاشیه‌نشینی آسیب‌ها و هزینه‌ها زیادی را هم به ساکنان حاشیه‌های شهرها و جامعه تحمیل می‌کند. اولین پژوهشگری که مفهوم حاشیه‌نشینی را به کار برد، رابرت ای.پارک بود.

او معتقد بود حاشیه‌نشینی نتیجه عملکردهای اقتصادی و سیاسی است، بنابراین برای شناخت ظهور و گسترش روند حاشیه‌نشینی می‌بایست به سراغ بازخوانی سیاست‌گذاری‌ دولت‌ها رفت.

اساسأ پدیده‌های اجتماعی و دشواره‌های مرتبط با این مسائل پس از آنکه سیاست‌های نادرست به اجرا گذاشته می‌شوند، توسعه نامتوزان از سوی نهاد قدرت به اجرا گذاشته می‌شود و یا دولت‌ها در حوزه سیاست‌گذاری پاسخی مناسبی به مطالبات اقتصادی شهروندان نمی‌دهند و امکان حل بنیادین مشکلات اجتماعی را ندارند، رخ می‌دهند.

آخرین آمار «پراکندگی برخی حاشیه‌نشینان» براساس اعلام ستاد ملی بازآفرینی و مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۵، بالاترین میزان درصد جمعیت حاشیه‌نشین در شهرهای کرج با ۳۸.۵ و زاهدان ۳۸.۵ درصد بوده است. براساس این آمار شهرهای کرمانشاه، مشهد، اهواز، همدان، کرمان و تبریز در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند.

چنانچه این درصدها را با توجه به جمعیت شهرها محاسبه کنیم، نتیجه بسیار هشدار دهنده خواهد بود. براساس گفته‌های وزیر سابق مسکن و شهرسازی و ریاست کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی، بیش از ۳۰ درصد از جمعیت کشور در حاشیه شهرها و به اصطلاح حاشیه‌نشین هستند. به عبارتی کشور با جمعیت رو به رشدی روبروست که طی سال‌های گذشته نه تنها کاهش نیافته، بلکه با روند افزایشی روبرو بوده است.

چنانچه نرخ تورم، افزایش قیمت زمین و مسکن، افزایش اجاره‌بها و جابجایی اجاره‌نشین‌ها براساس گزارش یکی از پلت‌فرم‌های حمل و نقل شهری در سال جاری را در نظر بگیریم، به این نتیجه خواهیم رسید که وضعیت امروز حاشیه‌نشینان در مقایسه با شش سال گذشته رشد داشته است.

در واقع بسیاری از خانوارها به دلیل افزایش هزینه‌های روزمره زندگی و ناتوانی از تامین این قبیل هزینه‌ها ناچار شده‌اند از متن محله‌های با کیفیت به سوی مناطق کم‌ برخوردار، بافت‌های فرسوده شهری و مناطق حاشیه‌ای شهرها نقل مکان کنند.

ضرورت ارتباط مسئولیت اجتماعی و حاشیه نشینی

یکی از مهم ترین اهداف مسئولیت اجتماعی می بایست کمک رسانی و توجه به مشکلات حاشیه نشینی باشد. مسئولیت اجتماعی شرکت ها و بنگاه های اقتصادی باید برای گروه های هدف خود اولویت بندی داشته باشند. به همین دلیل نیز حاشیه نشینی می تواند یکی از اولویت های نخست مسئولیت اجتماعی باشد.

حاشیه نشینی از سه جنبه می تواند به عنوان یک ضرورت برای فعالیت های مسئولیت اجتماعی بنگاه های اقتصادی قرار بگیرد.

نخست به دلیل اینکه آسیب پذیرترین اقشار جامعه در حاشیه شهرها زندگی می کنند و با مصائب و مشکلات زیادی مواجه هستند.به همین دلیل بنگاه های اقتصادی می بایست مشکلات حاشیه نشینی را در دستور کار خود قرار بدهند.مسئولیت اجتماعی نسبت به همه افراد جامعه احساس مسئولیت دارد اما این مسئولیت در مقابل اقشار آسیب پذیر شکل جدی تری به خود می گیرد. به همین دلیل مسئولیت اجتماعی با حاشیه نشینی ارتباط دارد.

دوم اینکه حاشیه نشینی یک چالش جمعی است که ممکن است به ساحت های مختلف زندگی همه افراد جامعه آسیب بزند. در نتیجه مسئولیت اجتماعی به دلیل احساس مسئولیت نسبت به جامعه باید از آسیب رساندن یک بخش به بخش های دیگر جامعه جلوگیری کند. به همین دلیل مسئولیت اجتماعی باید کاهش و کنترل حاشیه نشینی را برای زندگی بهتر همه شهروندان جامعه مورد توجه قرار بدهد.

سوم اینکه توسعه و پیشرفت مناطق حاشیه نشینی و نزدیک کردن سطح کیفی زندگی مردم حاشیه نشین به سطح زندگی مردم جامعه یک گام در راستای توسعه همه جانبه و پایدار جامعه است. مسئولیت اجتماعی به دنبال ایجاد زمینه های توسعه پایدار است. به همین دلیل اگر بتواند حاشیه نشینی را  کاهش بدهد می تواند زمینه های  توسعه همه جانبه و پایدار را در جامعه به وجود بیاورد.